Εθνικό Σύστημα Υγείας: Η τελευταία (;) ευκαιρία για δημοσιοοικονομική πειθαρχία και αναγνώριση της συμβολής του στην υγεία και την κοινωνική συνοχή

του Κυριάκου Σουλιώτη,
Δρ. Πολιτικής και Οικονομικών της Υγείας
Λέκτορα Σχολής Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Πηγή: «Ημερησία», Μάρτιος 2010.

Από τις πρώτες κιόλας ανακοινώσεις της κυβέρνησης η οποία προέκυψε από τις εθνικές εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009, έγινε σαφές ότι ο τομέας της υγείας περιλαμβάνεται στις περιοχές εκείνες των δημόσιων πολιτικών που χρειάζονται εκτεταμένες παρεμβάσεις. Στη βάση αυτών, αναμένονται –αλλά και απαιτούνται– τομές και θαρραλέες αποφάσεις, καθώς, δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι εικοσιπέντε και πλέον χρόνια από τη συγκρότηση του ΕΣΥ, η βιωσιμότητα του συστήματος δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ιδιαίτερα κάτω από την πίεση της παγκόσμιας –και ιδίως της εθνικής– οικονομικής κρίσης, η οποία έχει σημαντικότατες παρενέργειες (και) στην οικονομική λειτουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας.

Είναι ενδεικτικό, άλλωστε, ότι τα τελευταία χρόνια, στην πολιτική, κοινωνική και επιστημονική συζήτηση γύρω από τα θέματα υγείας, αναδεικνύονται ως πρωταγωνιστές η κακοδιαχείριση, τα ελλείμματα, τα συσσωρευμένα χρέη, η χρονική καθυστέρηση των πληρωμών, η απουσία ελέγχων, η σπατάλη, η πλάνη των αριθμών…

Οι απόπειρες δε για τον εντοπισμό των αιτιών των παραπάνω –όχι κατ’ ανάγκη με την έννοια της απόδοσης ευθυνών– οδηγούν σε μια πρωτόγνωρη «αλυσίδα δικαιολογιών», τις οποίες συναντά κανείς σε όλα τα επίπεδα ευθύνης του υγειονομικού τομέα στη χώρα μας, και όχι μόνο. Διαχρονικά μάλιστα!

Συγκεκριμένα:

- Συχνά, οι κυβερνήσεις επικαλούνται τις «καταστροφικές επιλογές των προηγούμενων κυβερνήσεων». Ανεξάρτητα από την επιβεβαίωση ή διάψευση του παραπάνω, είναι ενδεικτικό ότι στην υγειονομική ιστορία της χώρας σχεδόν ποτέ μία κυβέρνηση δεν συνέχισε το έργο της προηγούμενης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, με την επιμονή της μη εφαρμογής του υφιστάμενου από το 2004 θεσμικού πλαισίου (Ν. 3235).

- Σχεδόν πάντα, ο υπουργός υγείας –ορθώς– επικαλείται τους «περιορισμένους οικονομικούς πόρους» που του διατίθενται, οι οποίοι με τη σειρά τους περιορίζουν και τις διαθέσιμες επιλογές της πολιτικής υγείας.

- Η απάντηση που, εύλογα, λαμβάνει από τον ομόλογό του, υπεύθυνο για τα οικονομικά, περιλαμβάνει επίκληση των «δυσμενών οικονομικών συνθηκών» που δεν επιτρέπουν υπερβάσεις στους προϋπολογισμούς.

- Οι διοικήσεις των νοσοκομείων επισημαίνουν τα ελλείμματα των μονάδων τους και επικαλούνται τους περιορισμένους πόρους τους οποίους κυρίως αποδίδουν στην «καθυστέρηση των πληρωμών των νοσηλίων από τα ασφαλιστικά ταμεία αλλά και στην μικρή θεσμοθετημένη αποζημίωση σε σύγκριση με το πραγματικό κόστος λειτουργίας».

- Οι διοικήσεις των ασφαλιστικών ταμείων επικαλούνται τα ελλείμματα που προκαλούνται στους οργανισμούς τους λόγω της εισφοροδιαφυγής και της «ελλιπούς κρατικής χρηματοδότησης».

- Ο υπουργός κοινωνικής ασφάλισης παραπέμπει στον κρατικό προϋπολογισμό ο οποίος βέβαια συντάσσεται με τους περιορισμούς που αναφέρονται παραπάνω.

- Οι προμηθευτές υγειονομικών υλικών συχνά υπερτιμολογούν τα είδη με τα οποία προμηθεύουν τα νοσοκομεία του ΕΣΥ επικαλούμενοι την καθυστέρηση στην εξόφληση των τιμολογίων τους.

- Οι διοικήσεις των νοσοκομείων απαντούν και σε αυτό επικαλούμενοι το πρόβλημα ρευστότητας το οποίο οφείλεται στην «καθυστέρηση στην πληρωμή των νοσηλίων από τα ασφαλιστικά ταμεία».

- Οι ιατροί συχνά λαμβάνουν από τους πολίτες –και όχι μόνο– αμοιβές πέραν των νομίμων, επικαλούμενοι το ύψος των μισθών το οποίο όντως δεν ανταποκρίνεται στην επένδυση σε γνώση, στο έργο που παρέχουν και στην ευθύνη που αυτό εμπεριέχει.

- Οι πολίτες συχνά –και όχι μόνο– καταβάλλουν αυτές τις πρόσθετες αμοιβές επικαλούμενοι την (δυστυχώς πολλές φορές επιβεβαιωμένη) άποψη ότι «αν δεν δώσεις κάτι παραπάνω δεν γίνεσαι καλά».

- Οι επαγγελματίες υγείας επικαλούνται τα σοβαρά προβλήματα στελέχωσης τα οποία πράγματι δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για σωστή άσκηση των καθηκόντων τους.

- Ο υπουργός υγείας απαντά στο πρόβλημα της στελέχωσης των μονάδων υγείας, παραπέμποντας, για μία ακόμα φορά, στους «περιορισμένους πόρους» αλλά και στις «αργές διαδικασίες επιλογής προσωπικού».

- Οι ιδιώτες προμηθευτές υπηρεσιών υγείας προβαίνουν συχνά σε προκλητή ζήτηση υπηρεσιών, επικαλούμενοι τις «παγωμένες αμοιβές που διέπουν τις συμβάσεις με τα ασφαλιστικά ταμεία» οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις παραμένουν σταθερές για πάνω από 15 χρόνια!

- Η κεντρική διοίκηση κρατά παγωμένες τις τιμές αυτές επικαλούμενη την «αδυναμία ελέγχου της προκλητής –και όχι μόνο αυτής– ζήτησης»!

Ο κατάλογος αυτός θα μπορούσε να συνεχιστεί κι άλλο. Άλλωστε, με όλα τα παραπάνω, συμπεριλαμβανομένων και των δικαιολογιών, δεν μπορεί κανείς παρά να συμφωνήσει!

Ωστόσο, κάτω από το ασφυκτικό πλαίσιο δημοσιοοικονομικής πειθαρχίας το οποίο αναπόφευκτα καθορίζει όλες σχεδόν τις πτυχές της κυβερνητικής πολιτικής αλλά και της καθημερινότητας, αυτό που έχει πλέον σημασία δεν είναι τόσο η «διαγνωστική» προσέγγιση του προβλήματος, όσο η «θεραπευτική». Οι «ειδικοί» έχουν κατά καιρούς καταθέσει καινοτόμες προτάσεις, με εμπειρική και επιστημονική τεκμηρίωση από διεθνείς καλές πρακτικές, συνοδευόμενες όμως από ένα αίσθημα ματαίωσης το οποίο προκαλεί η βεβαιότητα ότι «πάλι δεν θα γίνει τίποτα»…

Ενδεικτικά αναφέρονται:

- Αλλαγή του τρόπου χρηματοδότησης των νοσοκομείων από τα ασφαλιστικά ταμεία: κατάργηση του ημερήσιου νοσηλίου και προ-αγορά υπηρεσιών, ανεξαρτήτως από τον όγκο των παρεχόμενων φροντίδων.

- Διανομή των οικονομικών πόρων από το υπουργείο υγείας στα νοσοκομεία του ΕΣΥ στη βάση επιστημονικών κριτηρίων αλλά και κριτηρίων παραγωγικότητας και αποδοτικότητας.

- Προγραμματισμός προμηθειών ανά νοσοκομείο και αποκεντρωμένη διενέργεια των σχετικών διαγωνισμών. Υποστήριξη του εγχειρήματος από το υπουργείο υγείας με έρευνες αγοράς και καθορισμό τιμών αναφοράς. Τήρηση των συμβάσεων για το χρόνο αποπληρωμής των προμηθειών και διαπραγμάτευση για ευνοϊκότερους όρους στη βάση του όγκου των πωλήσεων.

- Προγραμματισμός των αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό, διαρκής προσαρμογή των οργανισμών των νοσοκομείων στα νέα δεδομένα και αποκεντρωμένες προσλήψεις, με ενιαίους όμως κανόνες επιλογής.

- Αλλαγή της πολιτικής μισθών με την υιοθέτηση μικτών συστημάτων πάγιων αμοιβών και αμοιβών κατά πράξη (κίνητρα). Σύνδεση της μισθολογικής πολιτικής με την επιδότηση των νοσοκομείων στη βάση της παραγωγικότητας.

- Επένδυση στην έρευνα και στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας. Συμμετοχή των τελευταίων στην εκ των πραγμάτων διεπιστημονική διαδικασία της χάραξης της πολιτικής υγείας.

- «Αναγνώριση» και έλεγχος των δομών του ιδιωτικού τομέα και αξιοποίησή τους στον εθνικό σχεδιασμό για την υγεία.

- Αξιοποίηση των υποδομών του ΙΚΑ και των άλλων ασφαλιστικών ταμείων καθώς και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την ολοκλήρωση του υπο-συστήματος της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.

Φυσικά, η αντιμετώπιση όλων αυτών των ζητημάτων απαιτεί χρόνο και πολλή προσπάθεια. Επιπλέον, η αξιολόγηση των επιδόσεων όλων όσοι εμπλέκονται στην οργάνωση, τη διοίκηση και την οικονομική λειτουργία του συστήματος υγείας, απαιτεί επίγνωση του εξαιρετικά δυσμενούς οικονομικού περιβάλλοντος. Τα δεδομένα, άλλωστε, είναι αμείλικτα: δαπάνη υγείας σταθερά πάνω από 9% του ΑΕΠ και με ετήσιο ρυθμό αύξησης μεγαλύτερο του 6%, χρέη των νοσοκομείων ύψους 6 δις € και των κλάδων υγείας των ασφαλιστικών ταμείων πάνω από 3 δις €, μέσο κόστος νοσηλείας μεγαλύτερο από 600 € και με ετήσιο ρυθμό αύξησης που υπερβαίνει το 30%… Ωστόσο, μια σωστή ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μπορεί και να επιφέρει άμεσα αποτελέσματα και να συμβάλει στη χάραξη μιας σταθερής, μακροπρόθεσμης πορείας για το ΕΣΥ.

Σε κάθε περίπτωση, είναι καιρός να υλοποιηθούν κάποιες από τις κατατεθειμένες προτάσεις. Στη συνέχεια να επαναξιολογηθούν, χωρίς ιδεοληψίες και δογματισμούς, αλλά με τη συμμετοχή όλων και στη βάση των αδιάψευστων τεκμηρίων που παρέχει η επιστημονική έρευνα. Εν κατακλείδι, το ΕΣΥ, ειδικά εν μέσω μιας οικονομικής κρίσης με ανυπολόγιστες προεκτάσεις, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα διατήρησης της κοινωνικής συνοχής. Χρειάζεται όμως στήριξη, δηλαδή δράση, τομές, αλλαγές συνηθειών και εγκατεστημένων συμπεριφορών. Σε όλα τα επίπεδα και χωρίς δικαιολογίες…

Αθεράπευτη "πληγή" η διαχείριση των Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων

Νέο «σκάνδαλο» για τον τρόπο διαχείρισης μολυσματικών νοσοκομειακών αποβλήτων στη χώρα μας αποκάλυψαν χθες έλεγχοι των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος και Υγείας. Ιδιωτική εταιρεία που δραστηριοποιείται στο συγκεκριμένο αντικείμενο είχε μετατρέψει υπαίθριο χώρο του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου «Αττικόν» στο Χαϊδάρι σε «διαμετακομιστικό κέντρο» ολυσματικών αποβλήτων από νοσοκομεία της Αττικής.

Ειδικότερα, από τους ελέγχους των Επιθεωρητών –που έπειτα από καταγγελίες έκαναν χθες «έφοδο» στο νοσοκομείο– προέκυψε ότι φορτηγά πιστοποιημένης ιδιωτικής εταιρείας μετέφεραν τις νυχτερινές ώρες απόβλητα από δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία της Αττικής σε υπαίθριο χώρο του νοσοκομείου, προκειμένου, σύμφωνα με όσα δήλωσε εκπρόσωπος της εταιρείας στους επιθεωρητές, να μεταφερθούν προς επεξεργασία στη Θεσσαλονίκη.

Οι επιθεωρητές διαπίστωσαν σωρεία περιβαλλοντικών και άλλων παραβάσεων που θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία δεδομένου ότι δεν ετηρείτο η νομοθεσία περί μεταφοράς επικίνδυνων αποβλήτων, η αποθήκευσή τους γινόταν σε ακατάλληλα κοντέινερ, ενώ τα απόβλητα ήταν εκτεθειμένα σε ακατάλληλες θερμοκρασίες. Επίσης η εταιρεία πραγματοποιούσε εκπλύσεις των κάδων στα οποία αποθηκεύονταν προσωρινά τα μολυσματικά νοσοκομειακά απόβλητα και τα απόνερα έμεναν στον υπαίθριο χώρο του «Αττικόν».

Πέραν των παραπάνω, οι επιθεωρητές διερευνούν ακόμα και το ενδεχόμενο τα απόβλητα να διετίθεντο από την εταιρεία ως καύσιμη ύλη σε βιομηχανίες. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε ανακοίνωση του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, «έπειτα από επέμβαση των αστυνομικών αρχών και του εισαγγελέα τηρήθηκαν οι διαδικασίες του αυτόφωρου και σχηματίζεται δικογραφία. Εκτός των επί τόπου ευρημάτων, διερευνάται ο προορισμός και ο σκοπός της μεταφοράς των αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένου και του ενδεχομένου παράνομης διακίνησής τους στην Ελλάδα ή/και στο εξωτερικό και της διάθεσής τους ως καύσιμη ύλη».

Μιλώντας στην εφημερίδα «Καθημερινή» ο διοικητής του «Αττικόν» κ. Ηλίας Λαμπίρης σημείωσε ότι η σύμβαση με την ιδιωτική εταιρεία είχε λήξει από το 2007, ωστόσο, με συνεχείς παρατάσεις στις οποίες είχε προβεί η προηγούμενη διοίκηση του νοσοκομείου, η εταιρεία συνέχιζε να διαχειρίζεται τα απόβλητα του «Αττικόν». Οι χθεσινές εξελίξεις πρόλαβαν τη διοίκηση, που θα προχωρήσει στην προκήρυξη σχετικού διαγωνισμού.

 

Μόνιμη «πληγή»...

Η διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων αποτελεί μόνιμη «πληγή» για τη δημόσια υγεία στη χώρα μας. Η παραγόμενη ποσότητα νοσοκομειακών αποβλήτων είναι τουλάχιστον μισό κιλό ανά κλίνη σε καθημερινή βάση. Ωστόσο ούτε ο μισός όγκος αυτών που παράγονται στα νοσοκομεία καταλήγει στη μονάδα αποτέφρωσης του ΕΣΔΚΝΑ στα Νέα Λιόσια, τη μοναδική εξειδικευμένη για τα μολυσματικά ιατρικά απόβλητα στην Ελλάδα. Ακόμα και στην Αττική, ένα στα τρία νοσοκομεία δεν έχει σύμβαση με τη μονάδα στα Νέα Λιόσια. Αυτό σημαίνει ότι τα περισσότερα απόβλητα είτε αποτεφρώνονται σε πεπαλαιωμένους κλιβάνους των νοσοκομείων είτε «αδρανοποιούνται» από εταιρείες και καταλήγουν στις χωματερές.

Το θέμα είχε έρθει στη Βουλή

απο το Μ. Σκουλάκη και Ε. Νασιώκα

Υπενθυμίζεται οτι το θέμα της πλημμελής εφαρμογής του πλαισίου διαχείρισης των Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων (ΕΙΑ) είχε έρθει στη Βουλή, με σχετική Ερώτηση και Αίτηση Κατάθεσης Εγγράφων (Αρ. Πρωτ.: 8369/39/31-03-2010) προς τους υπουργούς Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής και Εσωτερικών & Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, απο τον Εισηγητή του ΚΤΕ Υγείας του ΠΑΣΟΚ, βουλευτή Χανίων, Μανώλη Σκουλάκη και το βουλευτή Λάρισας Έκτορα Νασιώκα.

Στην ερώτηση των δύο βουλευτών τονίζόταν ότι «ενώ η πολιτεία έχει διαθέσει χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων για την δημιουργία και λειτουργία Ειδικής Μονάδας Αποτέφρωσης Νοσοκομειακών Απορριμμάτων του ΕΣΔΚΝΑ στο Δ. Άνω Λιοσίων, αυτός δεν έχει συνάψει συμβάσεις με όλα τα Δημόσια Νοσηλευτικά Ιδρύματα με αποτέλεσμα να υπολειτουργεί, δεχόμενος μόνο τον μισό όγκο των νοσοκομειακών αποβλήτων που παράγονται συνολικά στη χώρα». Παράλληλα σημειώναν πως «σε αρκετές Υγειονομικές Μονάδες της Περιφέρειας παρότι προβλέπεται η λειτουργία ειδικού αποτεφρωτήρα, τα ΕΙΑ υπόκεινται σε διαδικασία αποστείρωσης η αδρανοποίησης από ιδιωτικές εταιρίες και καταλήγουν στους ΧΥΤΑ ή και σε παράνομες χωματερές».

«Η πλημμελής εφαρμογή του Πλαισίου Διαχείρισης Επικίνδυνων Ιατρικών Αποβλήτων τείνει να καταστεί ο κανόνας αντί της εξαιρέσεως σε Εθνικό Επίπεδο» κατέληγαν οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ στην ερώτηση τους, ζητώντας από τους αρμόδιους υπουργούς «τη λήψη άμεσων μέτρων για την αποτροπή της παράνομης πρακτικής από πλευράς των Ιδιωτικών και Δημόσιων Μονάδων Υγείας».

Θα συνεχιστούν οι έλεγχοι λέει τώρα το Υπουργείο Υγείας

Μετά και απο αυτή την εξέλιξη, η αρμόδια υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου έδωσε εντολή προς τον Γενικό Επιθεωρητή του Σώματος Ελεγκτών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας Μιχάλη Σαμπατακάκη να συνεχιστεί ο έλεγχος σε όλα τα νοσοκομεία του ΕΣΥ και στα ιδιωτικά θεραπευτήρια της Αττικής και της Θεσσαλονίκης για να διαπιστωθεί αν πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη διαχείριση των ιατρικών αποβλήτων. Η κ. Ξενογιαννακοπούλου ζήτησε επίσης την αποστολή εγκυκλίου, για το ίδιο θέμα, προς τις Διευθύνσεις Υγείας των Νομαρχιών της χώρας να ενταθούν οι έλεγχοι στα νοσοκομεία του ΕΣΥ και στα ιδιωτικά θεραπευτήρια που λειτουργούν στους Νομούς.